fbs test یا همان تست قند خون چیست؟

fbs test یا همان تست قند خون

آزمایش قند خون
بر حسب اینکه هدف از اندازه گیری قند خون چه باشد، از چهار نوع آزمایش استفاده می شود:

(۱) قند خون ناشتا

(۲) قند خون ۲ ساعت بعد از غذا

(۳) تست تحمل گلوکز

(۴) قند خون ساده

الف) آزمایش قند خون ناشتا (FBS)

از این آزمایش (Fasting Blood Sugar ، با اختصار آزمایش FBS) برای شناسایی بیماری مرض قند (دیابت) استفاده می شود.

آمادگی و شرایط لازم برای آزمایش:

در این آزمایش مقدار ۵ میلی متر خون وریدی شما گرفته شده و مورد آزمایش قرار می گیرد. ملاحظات زیر را بایستی مد نظر داشته باشید:

• باید برای ۱۲ تا ۱۴ ساعت ناشتا باشید، در طول مدت ناشتا نوشیدن آب در حد نیاز بلامانع است.

• برای اینکه دچار ضعف و بیحالی ناشی از افت قند خون نشوید، بعد از دادن نمونه خون مقداری کیک یا شربت میل کنید.

• اگر ناحیه خون گیری کبود شد، برای یکی دو روز کمپرس گرم مرطوب (روزانه ۳ تا ۶ بار، هر بار به مدت ۵ تا ۱۰ دقیقه) بکار ببرید تا زودتر برطرف شود.

• اگر داروی خاصی مصرف می کنید پزشک و مسئول آزمایشگاه را مطلع سازید (برخی از داروها باعث می شود که به طور کاذب جواب آزمایشمثبت یا منفی شود) زیرا ممکن است نیاز به قطع مصرف آن قبل از آزمایش باشد.

تفسیر نتیجه ی آزمایش:

معنی fbs در آزمایش خون

واحد اندازه گیری قند خون میلی گرم در دسی لیتر (mg/dl)است و بر حسب نتیجه آزمایش سه حالت زیر ممکن است وجود داشته باشد:

۷۰-۱۱۰ mg/dl = FBS (یا ۶۰-۱۰۰/MG/DL در کودکان): این حالت نشاندهنده ی طبیعی بودن قند خون و سوخت ساز (متابولیسم) آن است.

۱۴۰ mg/dl ≤ FBS : این حالت غیر طبیعی بوده و نمایانگر وجود مرض قند است ( البته بهتر است که در این حالت یکبار دیگر آزمایش تکرار شود).

۱۱۱-۱۳۹ mg/dl = FBS : این حالت مشکوک تلقی می شود و بایذ برای بررسی بیشتر آزمایش قندخون ۲ ساعت بعد از غذا یا تست تحمل گلوکز انجام شود.

آیا کسی که قندخون ناشتای وی بیش از ۱۴۰ mg/dl باشد، حتما دچار مرض قند (دیابت) است؟

خیر. اگرچه در اکثر موارد قندخون ناشتای (FBS) بیش از ۱۴۰ mg/dl دلالت بر وجود دیابت می کند ولی ممکن است در کسانی که اخیرا دچار بیماری جدی و شدید شده اند (نظیر سکته قلبی) و یا در برخی از بیماری های غدد (نظیر آکرومگالی، سندرم کوشینگ و..) نیز بالا باشد که با معاینه و انجام آزمایشات تکمیلی تشخیص داده می شوند.

توجه: اگر مقدار قندخون ناشتای (FBS) شما مساوی یا بیش از ۱۴۰ mg/dl باشد، بهتر است برای اطمینان از عدم وجود بیماری خاص دیگری (بجز دیابت) به متخصص داخلی یا غدد مراجعه کنید تا معاینات و آزمایشات تکمیلی بر روی شما صورت گیرد.

ب) قند خون ۲ ساعت پس از غذا (۲-hpp)

از این تست (۲-hour postprandial plasma glucose، باختصار ۲-hpp) در مواردیکه نتیجه ی آزمایش FBS مشکوک باشد، استفاده می شود. همچنین در موارد زیر این آزمایش بهتر از آزمایش FBS برای شناسایی مرض قند است:

• افراد چاق

• وجود سابقه خانوادگی مرض قند

• فردیکه دچار سقط یا زایمان زودرس شده و یا نوزاد بزرگی به دنیا آورده (بیش از ۴ کیلوگرم)

• سابقه عفونت های مکرر (خصوصا عفونت های مکرر قارچی ذستگاه تناسلی زنانه یا آبسه و کورک های جلدی مکرر)

نکته: در برخی از موارد (خصوصا در دوران حاملگی) بجای ۲ ساعت، قند خون ۳ ساعت پس از غذا اندازه گیری می شود.

آمادگی و شرایط لازم برای آزماش:

در این آزمایش ۲ ساعت بعد از صرف غذای متوسط یا مصرف ۱۰۰ گرم کربوهیدرات مقدار ۵ میلی لیتر نمونه خون وریدی (سیاهرگی) گرفته می شود:

• برای انجام آزمایش ابتدا باید یک صبحانه متوسط و خوب (مقداری کره، پنیر، شیر و نان) بخورید. اما برای دقت در کار معمولا از بیمار خواسته می شود که صبحانه نخورده به آزمایشگاه بیاید و در آنجا مقدار ۱۰۰ گرم عسل یا ۱۰۰-۷۵ گرم پودر گلوکز (حل شده در آب یا شیر) به شما داده می شود تا بخورید و آنگاه از شما خواسته می شود تا ۲ ساعت بعد از آن مراجعه نمایید تا نمونه خون از شما گرفته شود.

نکته: مقدار گلوکز مصرفی با توجه به سن و جثه افراد فرق می کند و آزمایشگاه میزان دقیق آنرا مشخص می کند.

• قبل و در طول مدت آزمایش از استعمال دخانیات و ورزش خودداری کنید.

• در طول مدت ۲ ساعت، بجز آب چیز دیگری نخورید.

تفسیر نتیجه آزمایش:

در این آزمایش قند خون کمتر از ۱۴۵ mg/dl طبیعی تلقی می شود و مقدار مساوی یا بیش از ۲۰۰ mg/dl تایید کننده وجود دیابت است. اگر مقدار ۲-hpp بین ۱۴۵ تا ۲۰۰ باشد آزمایش مشکوک تلقی می شود و باید در این حالت تست تحمل گلوکز به عمل آید.

نکته: مقدار طبیعی ۲-hpp در افراد بالای ۵۰ سال از سایر سنین متفاوت است و از روی جداول خاص مورد ارزیابی قرار می گیرد.

پ) تست تحمل گلوکز (GTT)

از این آزمایش در مواردیکه نتیجه ی هر دو آزمایش FBS و۲-hpp مشکوک (بینابینی) باشد، استفاده می شود.
آمادگی و شرایط لازم انجام آزمایش: این آزمایش کمی زمان بر است (۳ تا ۶ ساعت طول می کشد) و برای اینکه وقتتان تلف نشود، کتاب یا مجله ای با خود ببرید.

• از سه روز قبل از آزمایش از رژیم غذایی پر کربوهیدرات استفاده کنید.

• از ۱۲ تا ۱۶ ساعت قبل از آزمایش ناشتا باشید.

• بین ۷ تا ۹ صبح به آزمایشگاه مراجعه کنید.

• در ابتدا از شما نمونه خون و ادرار گرفته می شود، آنگاه شربتی که حاوی ۵۰ تا ۱۰۰ گرم گلوکز است به شما داده می شود. سعی کنید آن را ظرف ۵ دقیقه بنوشید (در صورت تمایل می توانید آن را در آب بیشتری حل کنید و بنوشید).

• نیم ساعت، یک ساعت، دو ساعت و سه ساعت پس از خوردن شربت از شما نمونه خون و ادرار گرفته می شود. برای اینکه در این دفعات ادرار داشته باشید، سعی کنید در طول مدت آزمایش چندین بار آب بنوشید.

• اگر دچار ضعف، بیقراری، عصبانیت، تعریق و یا سردرد شدید، مسئول آزمایشگاه یا پزشک را مطلع سازید.

تفسیر نتیجه آزمایش:

تفسیر نتیجه ی این آزمایش را به عهده پزشک معالج تان بگذارید.

ت) قند خون ساده (BS)

این آزمایش فقط در مواردیکه بیمار به طور اورژانسی مراجعه کرده و دچار اختلالات عصبی یا بیماری جدی است و نیز در بیمارانی که نیاز به بستری شدن در بیمارستان دارند (خصوصا بیمارانیکه نیاز به عمل جراحی دارند) انجام می شود و نیازی به ناشتا بودن ندارد.

ث) آزمایش قندخون خانگی

امروزه تست های قندخون خانگی به یکی از جالب ترین و مفیدترین ابزارهای کنترل درآمده اند. با این ابزار قادر خواهید بود قند (گلوکز) خود را در منزل، محل کار، در مسافرت و یا در هر جای دیگری کنترل کنید. تست های قندخون خانگی توسط هر شخصی چه سالم، چه بیمار قابل انجام است.

به طور کلی دو روش برای آزمایش قند در منزل وجود دارد:

(۱)دستگاه گلوکز (قند) سنج (Glucose Meters)

(۲) نوارهای قند ادرار (Urine Glucose Dipstick)

گلوکز سنج ها

دستگاه های کوچکی هستند که در اندازه ها و وزن های مختلف وجود دارند. وقتی یک قطره خون روی قسمت مخصوص چکانده شود، عددی ظاهر خواهد شد که معرف سطح قندخون می باشد. تا این لحظه حداقل ۲۵ مدل دستگاه اندازه گیری قندخون به صورت تجاری در دسترس همگان قرار گرفته است.

این دستگاه ها براساس بعضی از ویژگی ها (مقدار خون مورد نیاز برای هر تست، سرعت اندازه گیری، اندازه دستگاه، قابلیت ذخیره سازی نتایج در حافظه و …) با یکدیگر تفاوت دارند. مدل های جدیدتر نسبت به مدل های قدیمی راحت تر شده اند و امکانات ویژه دیگری نیز دارند. بیشتر این نوع دستگاه ها میزان قندخون بین ۱۰ میلی گرم در دسی لیتر تا ۶۰۰ میلی گرم در دسی لیتر را می خوانند و زمانی که بالاتر یا پائین تر از حد نرمال باشد، آنرا با علامت هشدار دهنده اعلام می کنند.

نکته:دستگاه های جدیدی به بازار عرضه شده اند که حتی نیاز به سوراخ کردن انگشت ندارند و زمانی که انگشت شصت خود را در جای مخصوص قرار دهید، از طریق حسگرهای حساسی که دارد، میزان قند خون شما را مشخص می کند.

نوارهای قند ادرار

نوارهای باریک پلاستیکی هستند که دارای قسمت های رنگی کوچک بر روی خود می باشند. این قسمت های کوچک متشکل از موادی هستند که به قند ادرار حساسند. بدین صورت که وقتی قطره ای از ادرار بر روی قسمت های رنگی قرار می گیرد، براساس میزان قند ادرار یک تغییر رنگ در قسمت رنگی نوار ایجاد خواهد شد که مشخص کننده محدوده میزان قند ادرار شما می باشد. این نوارها خیلی دقیق نبوده و فقط محدوده قند ادرار را در صورتی که بالاتر از ۱۸۰ میلی گرم در دسی لیتر باشد نشان می دهد و چند درصد خطا دارند.

روش کار: برای اندازه گیری میزان قند ادرار بهتر است که ادرار را در یک ظرف استوانه ای کوچک (لیوان پلاستیکی) جمع آوری نموده و نوار را به صورت مستقیم داخل آن نمائید و پس از چند ثانیه خارج و براساس تغییر رنگ روی جعبه آن را قرائت نمایند.

نکته: اندازه گیری مقدار قند ادرار به دلیل اینکه بین شروع دفع قند از کلیه و ظاهرشدن قند در ادرار حدود ۲ ساعت تاخیر وجود دارد، یک اندازه گیری مستقیم نمی باشد و فقط تخمینی از محدوده قندخون را مشخص می سازد، به دلیل همین محدودیت ها، توصیه ما به شما این است که به جای قند ادرار، قندخون را اندازه بگیرید و اگر چنین امکانی وجود نداشت، اندازه گیری قند ادرار از عدم اندازه گیری آن بهتر است.

نکات زیر را باید در هر کدام از روشهای اندازه گیری قند خانگی که استفاده می کنید به خاطر داشته باشید:

• دست ها را با دقت و به طور کامل با آب و صابون بشوئید. اگر از الکل استفاده می کنید، قبل از سوراخ کردن (لانست زدن) مطمئن شوید که پوست خشک شده باشد.

• برای افزایش جریان خون در انگشت ها، دست های شما باید گرم باشد، اگر دست ها سرد است، با شستن آنها زیر آب گرم، آنها را گرم کنید یا آنها را به هم بمالید یا برای چند دقیقه دور دست ها حوله ی گرم مرطوب بپیچید.

• برای سوزن زدن از نرمی نوک انگشت ها می توان استفاده نمود. هرگز در نزدیکی ناخن انگشتان سوزن نزنید، زیرا این منطقه بسیار حساس و دردناک است.

• از سوزن زدن به یک نقطه خاص برای مدت طولانی پرهیز کنید، زیرا با این کار در این محل یک پینه تشکیل می شود و می تواند درخون گیری ایجاد اشکال کند.

• بعد از سوزن زدن، انگشت را به طرف زمین بگیرید، زیرا در این حالت نیروی جاذبه کمک خواهد کرد تا قطره خون بزرگی تشکیل شود.

• هرگز قسمت های رنگی روی نوار را با انگشت لمس نکنید.

• وقتی رنگ ها (قسمت رنگی نوار با قسمت رنگی روی جعبه) را با نگاه مقایسه می کنید، دقت کنید این کار در نور کافی و خوب انجام شود و نوارها را درست روی رنگ های جدول رنگ قرار دهید تا محدوده قند ادرار شما دقیق مشخص شود.

• گلوکزسنج ها و نوارها را در جای سرد و خشک نگهداری نمائید و هرگز آنها را در حمام، آشپزخانه و هوای گرم داخل ماشین نگذارید.

• در طول مدتی که دچار بیماری خاصی یا که دچار استرس هستید، باید مکررا قند خود را چک نمائید.
نکته: در گذشته بجای دستگاه های گلوکز سنج از نوارهای قندخون استفاده می شد که خیلی دقیق نبودند و عموما اندازه گیری قندخون با آنها با مشکلاتی همراه بود. از جمله اینکه باید خون دقیقا روی نوار (قسمت رنگی) قرار می گرفت و اگر حبابی روی نوار تشکیل می گردید، جواب دقیقی بدست نمی آمد.

۲۵ نوع دستگاه در دسترس شماست

حدود ۲۵ نوع مختلف دستگاه گلوکومتر وجود دارد. این دستگاه ها از لحاظ میزان خون مورد نیاز، سرعت اندازه گیری، توانایی ذخیره در حافظه، قیمت، نوارهای مصرفی و دقت اندازه گیری تا حدودی با یکدیگر متفاوت هستند. دستگاه های قند خون در قدیم سایز بزرگی داشتند و نتیجه را با تاخیر نشان می دادند اما امروزه دستگاه های موجود در بازار تنها بین ۵ ثانیه تا یک دقیقه زمان می برند تا قند را اندازه گیری کنند. علاوه براین دستگاه های جدید می توانند قندهای اندازه گیری شده را در حافظه خود ثبت کنند و حتی به کامپیوتر هم وصل می شوند. دامنه اندازه گیری این دستگاه ها وسیع است، یعنی از حدود قند صفر که پایین ترین درجه است و معمولا در هیچ فردی رخ نمی دهد تا حدود ۶۰۰ میلی گرم بر دسی لیتر که بالاترین درجه است را نشان می دهد. قند خون بالاتر از این میزان بسیار خطرناک است و فرد باید به اورژانس مراجعه کند.

چه زمانی از روز قند را اندازه بگیریم؟

توصیه می شود قندهای اندازه گیری شده خود را در یک جدول یادداشت کنید و در زمان ویزیت پزشک آن را به همراه داشته باشید. پزشک می تواند از این جدول برای تنظیم دوز انسولین یا داروهای مصرفی تان استفاده کند. قند خون در افراد مبتلا به دیابت نوع یک باید به صورت ناشتا، ۲ ساعت بعد از وعده های غذایی و در صورت لزوم یک تا دو بار در ساعت ۳ صبح اندازه گیری شود. کنترل دفعات قند خون در بیمارانی که از انسولین استفاده می کنند حداقل ۳ بار ذکر شده است. البته این میزان در خانم های باردار ممکن است به ۶ بار هم افزایش پیدا کند. بیماران مبتلا به دیابت نوع دو نیز می توانند در همین ساعات ذکر شده قند خون خود را اندازه بگیرند.

نتیجه دستگاه با آزمایشگاه فرق دارد؟

تشخیص دیابت نباید با استفاده از این دستگاه ها صورت بگیرد بلکه باید حتما آزمایش خون داده شود، یعنی مریض باید به آزمایشگاه مراجعه کند تا از خون وریدی اش نمونه گیری شود.

دستگاه های قند خون معمولا از خون نوک انگشت استفاده می کنند. این خون از طریق مویرگ ها گرفته می شود و کامل است یعنی هم دارای سلول است و هم مایع پلاسما، درحالی که آزمایشگاه سلول را از خون جدا می کند و فقط میزان قند خون پلاسما یا سرم خون وریدی را نشان می دهد. همین مسئله باعث می شود میزان قند خونی که دستگاه ها نشان می دهند حدودا ۱۵ درصد از آزمایشگاه کمتر یا بیشتر باشد.

علاوه براین عواملی چون کالیبراسیون دستگاه، درجه حرارت محیط و میزان حجم خونی که روی دستگاه گذاشته می شود هم می توانند روی نتیجه تاثیرگذار باشند.

به همین دلیل توصیه می شود کسانی که با گلوکومتر قندشان را چک می کنند حتما یک تا ۲ بار در سال به آزمایشگاه نیز مراجعه کنند و نتیجه دستگاه را با میزان قندی که آزمایشگاه نشان می دهد مقایسه کنند.

در دمای اتاق اندازه بگیرید

برخی شرایط می توانند بر اندازه گیری قند خون توسط دستگاه تاثیر بگذارند. برای مثال کسانی که کم خونی دارند ممکن است میزان قند خون شان توسط دستگاه یک مقدار بالاتر نشان داده شود. درمقابل آن، کسانی که میزان هموگلوبین یا هماتوکریت خون شان بالاتر است ممکن است قندشان توسط دستگاه پایین تر نشان داده شود. البته عواملی مثل ارتفاع، درجه حرارت، رطوبت، میزان اسید اوریک خون، میزان ویتامین C و… نیز می توانند روی قند اندازه گیری شده توسط دستگاه اثر بگذارند. این دستگاه بهتر است در دمای معمولی اتاق (حدود ۲۰ تا ۲۵ درجه سانتی گراد) استفاده شود.

مواظب نوارها باشید

نوارهای گلوکومتر در قوطی ای جداگانه قرار دارند. توصیه می شود حتما بعد از درآوردن نوار از قوطی در آن بلافاصله بسته شود تا بقیه نوارها حرارت نبینند و با رطوبت کمتری مواجه شوند. قوطی نوارها را در محلی که رطوبت یا درجه حرارت خیلی بالا یا پایین دارد نگهداری نکنید و همیشه به تاریخ انقضای نوار توجه کنید.

هر قوطی حاوی یک نوار کنترل است که قبل از سایر نوارها باید داخل دستگاه گذاشته شود تا کد دستگاه با کد نوارها یکسان شود. درواقع با خرید هر قوطی جدید باید این کار انجام شود.

در غیر این صورت ممکن است نتیجه قند خون صحیح نشان داده نشود. گاهی اوقات دستگاه گلوکومتر کثیف می شود و لازم است با یک دستمال مرطوب آغشته به آب و صابون تمیز شود. توصیه می شود برای این کار از الکل و مانند آن استفاده نشود.

لازم نیست پوست را با الکل ضدعفونی کنید

برای کنترل قند خون باید نکات خاصی را رعایت کرد. اول باید دست ها را شست و خشک کرد زیرا چربی پوست دست می تواند روی میزان قند خون اثر بگذارد. حتما لازم نیست پوست را با الکل ضدعفونی کنید.

بهتر است همیشه از یک نقطه ثابت برای گرفتن خون استفاده نشود. هربار یک انگشت را انتخاب کنید و دفعه بعد به صورت چرخشی از انگشتی دیگر استفاده کنید. دستگاه های جدیدتر هم وجود دارند که می توانند از نواحی دیگر مانند بازو، ساعد و ران نیز خون بگیرند. برخی دستگاه ها دارای قلم های مخصوص خون گیری هستند که به صورت اتوماتیک پوست را سوراخ می کنند.

البته استفاده از این قلم ها معمولا بدون درد است. اگر هم خونی خارج نشد می توان دست را به سمت پایین گرفت و به آرامی انگشت را فشار داد تا خون خارج شود. برخی قلم ها نیز دارای درجات مختلف برای میزان نفوذ سوزن به انگشت هستند.

قند دیابتی ها باید چقدر باشد؟

قند خون طبیعی ناشتا (بعد از ۸ ساعت ناشتا بودن) برای افراد دیابتی باید حدودا بین ۸۰ تا ۱۳۰ باشد و قند خون طبیعی ۲ ساعت بعد از هر وعده غذایی برای این افراد باید کمتر از ۱۶۰ باشد. در خانم های باردار که از انسولین استفاده می کنند میزان قند خون ناشتا (اندازه گیری شده توسط دستگاه گلوکومتر) باید کمتر از ۹۰ تا ۹۵ و قند خون طبیعی یک ساعت بعد از وعده های غذایی کمتر از ۱۴۰ و ۲ ساعت بعد از وعده های غذایی کمتر از ۱۲۰ باشد.

در بیماران دیابتی قند خون نباید کمتر از ۷۰ باشد و اگر قند کمتر از ۶۰ باشد بیمار علامت دار می شود. قند خون کمتر از ۴۵ نیز می تواند بسیار خطرناک باشد. علائم افت قند به صورت تعریق، تپش قلب، ضعف، بی حالی، لرزش اندام ها و تاری دید ظاهر می شوند. در این صورت بیمار باید بلافاصله یک ماده غذایی شیرین مصرف کند.

قند افراد سالم چقدر است؟

قند خون طبیعی ناشتا برای کسانی که دیابتی نیستند باید کمتر از ۱۰۰ میلی گرم در دسی لیتر باشد. در صورتی که این میزان بیشتر از ۱۲۶ باشد و یک بار دیگر هم تکرار شود فرد، مبتلا به بیماری دیابت است.

همچنین اگر فردی علامت دار باشد، یعنی علائم بیماری دیابت را داشته باشد (تکرر ادرار، پرنوشی و کاهش وزن) و در عین حال قند خون تصادفی اش (قند خونی که بدون توجه به زمان گرفته شود) برای حتی یک بار بالای ۲۰۰ باشد فرد مبتلا به دیابت است.

البته این معیارها آزمایشگاهی هستند و با دستگاه گلوکومتر نباید به تشخیص دیابت پرداخت. همچنین کسی که قند خون ناشتایش بین ۱۰۰ تا ۱۲۶ است مستعد بیماری دیابت محسوب می شود. ۱۰ درصد از این افراد در آینده به دیابت مبتلا خواهند شد.

حتی اگر یک بار قندتان بالا بود به پزشک مراجعه کنید

بیماران دیابتی در صورتی که قند خون شان کنترل شده نباشد بهتر است هر ۲ تا ۳ ماه یک بار به پزشک مراجعه کنند تا در صورت لزوم دوز دارو برای آنها تغییر داده شود. اما برای بیمارانی که قندشان تحت کنترل است فاصله بین هربار ویزیت را می توان طولانی تر کرد و برای مثال هر ۴ تا ۵ ماه یکبار به پزشک مراجعه کرد.

همچنین اگر فرد دیابت نداشته باشد و یک بار با استفاده از دستگاه قند خون متوجه شود قندش بالاتر از حد طبیعی است باید حتما به پزشک مراجعه کند. البته با این میزان، تشخیص بیماری دیابت داده نمی شود زیرا دیابت یک بیماری مزمن است و تا آخر عمر فرد را درگیر می کند. قند غیرطبیعی حتما باید توسط آزمایشگاه تایید شود و درصورت تایید، فرد دیابتی محسوب می شود.